Niezwykła historia XVII-wiecznego ołtarza z Janowic [zdjęcia]

Janowice w gm. Nowa Wieś Lęborska są miejscowością, której dzieje sięgają czasów władztwa książąt pomorskich (X-XIV w.). Pierwotna nazwa brzmiała najprawdopodobniej Janowiec, w każdym razie fonetycznie polskie brzmienie, pomimo germanizacji (Groß Jannewitz) – zachowało się aż do wyzwolenia w roku 1945. Parafię janowicką opisywano już w tzw. „spisie świętopietrza” z lat 1325-1327. Być może jest ona najstarszą parafią prywatnego patronatu na całej Ziemi Lęborskiej. Od końca XIV w. kościół janowicki był ponownie parafialnym, co poświadcza wykaz z 1402 roku. Płacił on wówczas biskupowi włocławskiemu pół marki rocznie. Do 1569 roku kościół ten należał do katolików, ale wkrótce potem przejęli go ewangelicy. Stało się to za sprawą byłych właścicieli tych dóbr rycerskich – Janowiczów (von Jannewitz), którzy sprawując bezpośredni patronat nad kościołem przeszli na protestantyzm. Pierwszego pastora w Janowicach spotykamy właśnie w 1569 roku. Kolejny patronat nad tym kościołem przejął marszałek polny von Natzmer (Naczmir), który zmarł bezdzietnie w 1739 roku i został pochowany w ówczesnym kościele janowickim.

reklama

Z tego też okresu pochodzi zabytkowy XVII-wieczny ołtarz barokowy, ufundowany w 1693 roku przez Barbarę Marię von Jannewitz z d. von Natzmer, prawdopodobnie byłą żonę Georga von Jannewitz, regenta grodzkiego oraz pisarza lęborsko-bytowskiego sądu ziemskiego. Skąd o tym wiemy ? Z tyłu ołtarza, po dziś dzień zachował się oryginalny napis w języku niemieckim… „Gott zu Ehren is diesel Altar aus Mildigkeit Der Wohlgebornen Frawen – Barbara Maria geboren von Natzmer Verwittwien von Jannewitz, Ausgeriechter in diesem Gotteshause Im Jahr 1693 den 9 ten Mai. Der Allmachtige Gott wolle Bergelten und gesegnen diese Wohltat. Renovirt 1860 see Buhrow…”. Napis ten można przetłumaczyć jako… „Ku czci Boga, ołtarz darowany przez wielmożną Panią, Barbarę Marię z domu von Natzmer, wdowę po von Jannewitzu. Postawiono w tym domu bożym 9 maja 1693 roku. Wszechmocny Bóg odpłaca i błogosławi ten dar. Odnowiony w 1860 roku…”.

Był to bardzo piękny, barwnie malowany ołtarz. Na predelli widnieje rzeźbione reliefowe przedstawienie Ostatniej Wieczerzy. W głębokiej łukowatej niszy głównego pola – rzeźbiona scena ukrzyżowania z figurkami o wysokości 30 cm. Prostolinijne, zwieńczone pole ukazuje na owalnym kartuszu scenę zmartwychwstania. Na szczycie ołtarza triumfujący Jezus Chrystus. Kolumienki wspornikowe są spiralnie skręcone i przyozdobione winnymi listkami i gronami. Między kolumienkami głównego pola, po lewej stronie jest Abel z kadzielnicą, a po prawej – Aaron z laską. Boczne obrzeża są pięknie i bogato rzeźbione. Powyżej plastyczne, barwnie malowane herby fundatorów ołtarza z inskrypcją: „Georg u. Paul von Jannewitz, Barbara Maria von Natzmer”.

Co ciekawe, jedyne wyobrażenie tego ołtarza znajduje się na zdjęciu, które zostało zamieszczone na str. 218 w książce „Die Bau- und Kunstdenkmaler des Regierungsbezirks Koslin” Hugo Lemckego z 1911 roku (band II, heft 2, Die Kreise Butow und Lauenburg).

Po wybudowaniu kościoła w 1882 roku ołtarz ten został przeniesiony do nowej świątyni (obecnie kościoła filialnego św. Józefa Rzemieślnika i Oblubieńca NMP w Parafii p.w. św. Marii Magdaleny w Garczegorzu), gdzie przetrwał w stanie nienaruszonym do zakończenia działań wojennych w 1945 roku. W latach 1945-1949 odprawiano tu, co miesiąc nabożeństwa ewangelickie. Kiedy w latach 50-tych XX w. nie było zgody między pastorem ewangelickim a mieszkańcami Janowic, w 1958 roku, w obecności urzędnika powiatowego, 8 milicjantów i pastora z Sopotu, pomimo zdecydowanego sprzeciwu samych mieszkańców z kościoła wywieziono w nieznanym kierunku XVII-wieczny ołtarz, dzwony, zegar, organy, ambonę, księgi oraz zabytkowy kielich i chrzcielnicę z 1699 roku. Kościół zamknięto a w 1962 roku utworzono w nim magazyn zboża siewnego (ok. 500 ton). Kościół w Janowicach został ponownie otwarty dla wiernych z Janowic w 1974 roku, kiedy to na Wielkanoc została odprawiona pierwsza od 16 lat msza święta a pierwszym proboszczem został ks. Józef Szałapski.

I oto w 1995 r., zupełnie niespodziewanie, po 37 latach… Bractwo Historyczne w Lęborku odnalazło ramy byłego ołtarza głównego z Janowic w nieczynnym po dziś dzień kościele ewangelickim w Wierzchucinie (gm. Krokowa). Kompletnie zdewastowany, pozbawiony jakichkolwiek ozdób, rzeźb i malowideł ołtarz wraz z zabytkową chrzcielnicą z 1699 roku zostały przewieziony do kościoła w Janowicach. W tamtym czasie proboszczem był ks. Krzysztof Antoni Stopa (vide – na zdjęciu opodal ołtarza). Ówczesny konserwator zabytków był kompletnie załamany stanem XVII-wiecznego ołtarza.

Ówczesny proboszcz kościoła w Janowicach czynił starania, by doprowadzić do wpisania XVII-wiecznego ołtarza do rejestru zabytków, ale bezskutecznie. Pismem z dn. 24.11.1997 roku, Państwowa Służba Ochrony Zabytków – Oddział Wojewódzki w Słupsku, z uwagi na brak możliwości przywrócenia ołtarza do pierwotnego stanu, przesłała odpowiedź negatywną. Wieloletnie próby odnalezienia jakichkolwiek rzeźbiarskich fragmentów janowickiego ołtarza bądź też dotarcie do jego szczegółowej dokumentacji fotograficznej okazało się niemożliwe. Zachowane fragmenty części konstrukcyjnej ołtarza bez jakiejkolwiek autentycznej dekoracji nie dawały podstaw do wpisania go do rejestru zabytków. Wobec powyższego kwestię rekonstrukcji janowickiego ołtarza pozostawiono w decyzji władz parafialnych. Po 4 latach restauracji dokonanej przez lokalną rzeźbiarkę – Krystynę Gabryelską we współpracy z Władysławem Gac i Kazimierzem Brzezińskim, ołtarz ponownie stanął tam, gdzie… znajdował się od 1693 roku. Jego poświęcenia dokonał w dn. 01.05.1999 r. ks. Biskup Diecezjalny – Bernard Szlaga.

Marek Drzewowski

Zdjęcia: Kronika Parafii p.w. św. Marii Magdaleny w Garczegorzu, Cmentarze Ziemi Lęborskiej

reklama

reklama